بررسی دلایل اُفت ریاضیات در ایران

متن گفتگو خبرگزاری ایسنا با آقای دکتر علی رجالی
معلم و عضو هیئت موسس خانه ریاضیات اصفهان

مشاهده صفحه مورد نظر

انتشاریافته در تاریخ 27 شهریورماه 1397منبع: ایسنا

دسته‌بندی: علم و فناوری ایران
کد خبر: 97062613439
خبرنگار: 71624

از کنکور و آزمون‌های ورودی مدارس خاص تا قراردادهای “صوری” بین‌المللی وزارت علوم در حوزه ریاضی
بررسی دلایل اُفت ریاضیات در ایران

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن بررسی وضعیت ریاضیات در ایران گفت: ما زمانی “خیام‌”ها و “ابوعلی سینا”ها را در ریاضی کشورمان داشتیم، الان هم داریم و این توان وجود دارد؛ به شرط این‌که وضعیت آموزشی کشورمان اصلاح شود. چرا که کنکور و آزمون‌های ورودی مدارس خاص آموزش ریاضی در ایران را از بین برده‌اند. همچنین آموزش ریاضی نیاز به معلمان عاشق دارد، اما با وضع فعلی آموزش‌وپرورش و بی‌توجهی به معلمان نمی‌توان آموزش خوب ریاضی را تضمین کرد.

دکتر علی رجالی در گفت‌وگو با ایسنا، آماده‌سازی برای آزمون‌های ورودی مدارس و کنکور در مقاطع مختلف تحصیلی را دلیل غفلت دانش‌آموزان و دانشجویان از حل مسئله دانست و گفت: کنکور و آزمون‌های ورودی مدارس خاص آموزش ریاضی در ایران را از بین برده‌اند.

رجالی درباره تاثیر کنکور بر آموزش ریاضی گفت: دانش‌آموز درصورتی می‌تواند ریاضی را یاد بگیرد که بتواند خودش درباره ریاضیات فکر و مفاهیم را درک کند و وقت حل کردن مساله داشته باشد؛ نه این که مجبور شود با سرعت مسائل را حفظ کند. متاسفانه آزمون‌های ورودی مدارس خاص و کنکور باعث شده دانش‌آموزان و دانشجویان از حل مساله غفلت کنند و سعی کنند آزمون‌های چند گزینه‌ای را با روش‌های غلطی که موسسات کنکوری آموزش می‌دهند حفظ کنند.

فارغ‌التحصیل دانشگاه استنفورد با بیان اینکه آموزش ریاضی ما اصطلاحا تبدیل به «تدریس برای تست» شده، درباره شیوه‌ آموزش ریاضی در کشورهای دیگر گفت: شیوه‌های آموزش در کشورهای مختلف متفاوت است، بهترین کشورهایی که آزمون‌های «تیمز» نشان داده در ریاضیات موفق هستند، کشورهای کره، ژاپن، سنگاپور، چین و فنلاند است؛ نحوه‌ آموزش در این کشورها به صورت توجه به حل مساله  به جای حفظ کردن روش‌های حل مساله است. اگر بخواهیم مشکل «تدریس برای تست» آموزش ریاضی را حل کنیم، باید از الگوهای کشورهای پیشرفته مانند سنگاپور، چین، ژاپن و فنلاند استفاده کنیم.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده درباره حقوق معلمان در کشورهای توسعه‌یافته، خاطرنشان کرد: ما مطالعاتی را در کشورهای توسعه‌یافته انجام‌داده‌ایم که نشان می‌دهد آموزگاران حقوق بیشتری نسبت به استادان دانشگاه، حقوق‌دانان یا پزشکان دریافت می‌کنند؛ البته کشوری مانند آمریکا در این لیست وجود ندارد، دلیل موفقیت کشور آمریکا این است که مهاجران آن کشور را اداره می‌کنند؛ خوانندگان را به خواندن گزارش «before it is too late» ارجاع می‌دهم. در پایان این گزارش آمده است که مردم آمریکا متوجه نمی‌شوند آموزش ریاضی و علوم این کشور به دلیل این‌که صنعت، تجارت و اقتصاد آن توسط مهاجران، یعنی افرادی که در کشورهای دیگر آموزش دیده‌اند و می‌روند آمریکا کار می‌کنند، اداره می‌شود ایراد دارد. در ایران اگرچه چنین وضعیتی را نداریم، اما آموزشمان ایراد دارد؛ زیرا در دوره دبیرستان و دوره کارشناسی به معلم توجه نمی‌شود، همه‌ برنامه‌های درسی ما تحت‌الشعاع آزمون‌ها قرار گرفته و کارتل کنکور تمام سیستم آموزشی ما را فلج کرده؛ بعد از آن هم مقاله‌نویسی، عدم امکان استخدام اساتید توسط خود دانشگاه‌ها، عدم امکان پذیرش دانشجو توسط خود دانشگاه‌ها و درنتیجه عدم قبول مسئولیت آموزش توسط دانشگاه‌ها باعث شده که دانشگاه‌های ما نتوانند نیروهایی را تربیت کنند که به درد جامعه بخورند.

به جای مراکز علمی دانشگاهی موسسات تولید مدرک داریم

این استاد دانشگاه با انتقاد به وضعیت آموزش ریاضی در دانشگاه‌ها گفت: متاسفانه با ایجاد دانشگاه آزاد ما دیگر دانشگاه نداریم، ما به جای مراکز علمی دانشگاهی، موسسات تولید مدرک داریم. دانشگاهی که نتواند خودش دانشجو و عضو هیئت‌علمی بگیرد و خودش برنامه درسی بنویسد دیگر دانشگاه نیست. دانشگاه‌ها هم در ایران وارد مقوله تست‌زنی برای دوره‌های بالاتر و بعد تهیه‌ مقالات بی‌ارزش تحت عنوان ISI شده‌اند.

رجالی افزود: ما الان به مرزی رسیدیم که دانشگاه‌های ما خودشان نمی‌توانند تصمیم بگیرند و دولت برایشان تصمیم‌گیری می‌کند. کجای دنیا یک وزارت علومی وجود دارد که به دانشگاه بخشنامه می‌دهد؟! من نمی‌دانم این سیاست را از کجا گرفته‌ایم، مگر دانشگاه تولید ملی ماست؟! دانشگاه از خارج وارد ایران شده، اما الان وزارتخانه‌ای هست که به ما می‌گوید چگونه بنویسیم و چگونه کار کنیم.  

برنده هجدهمین دوره جایزه ترویج علم ایران، با بیان این‌که هر طرح متمرکزی در دانشگاه‌ها به شکست منجر می‌شود، درباره طرح «کهاد» گفت: اگر دانشگاهی خودش با توجه به امکاناتش و دانشجویانی که پذیرش کرده، نیازهای منطقه خود را برنامه‌ریزی کند حتما موفق می‌شود، اما تضمینی وجود ندارد که برنامه‌ای که در دانشگاه امیرکبیر اجرا می‌شود و موفق است در دانشگاه سیستان وبلوچستان هم موفق باشد. هر برنامه متمرکزی که از وزارت علوم به دانشگاه‌ها ابلاغ شود، محکوم به شکست است و این را بارها تجربه کرده‌ایم و متاسفانه باز هم داریم ادامه می‌دهیم.

امکان حل مسائل کشور با ریاضی

اولین ایرانی برنده جایزه جهانی “پل اردوش” با اشاره به تاسیس مرکز پژوهش‌های آماری توسط او و مرحوم دکتر علی‌مرادی و چند تن دیگر در دانشگاه صنعتی اصفهان درباره این مرکز و سرنوشتش گفت: اگر در دانشگاه صنعتی اصفهان بخواهیم برنامه‌ریزی کنیم، باید دانشجو را طوری تربیت کنیم که در مراکز صنعتی اصفهان بتواند کار کند؛ اما ما مجبوریم از برنامه‌های متمرکز وزارت علوم پیروی کنیم. چند سال پیش مرحوم دکتر علی‌مرادی و دوستانشان به همراه من، مرکزی را در دانشگاه صنعتی اصفهان ایجاد کردیم به نام مرکز پژوهشی آمار، کار ما این بود که به صنایع مراجعه می‌کردیم و مسائلی که در رابطه با آمار داشتند یا مسائلی که به وسیله آمار قابل حل بود را میافتیم، با دانشجویان در میان می‌گذاشتیم و تلاش می‌کردیم آن مسائل را حل کنیم. زمانی ما این کار را کردیم که هیچ‌کس نمی‌دانست آمار می‌تواند برای صنایع مفید باشد. خیلی از دانشجویانی که با این روش تربیت شدند، الان در همان صنایع مشغول به کار هستند، یعنی این مرکز جنبه کارآفرینی هم داشت؛ البته این مرکز حدود سیزده چهارده سال پیش به دلیل این‌که رییس وقت دانشکده معتقد بود کار استاد صرفا تدریس و پژوهش‌های دانشگاهی است و این مرکز متناسب کارهای دانشگاهی نیست، تعطیل شد.

رجالی ادامه داد: باید بتوان برای فارغ‌التحصیلان و دانشجویانی که خلاقیت دارند، متناسب با محیط دانشگاه‌ها شرایط کارآفرینی را فراهم کرد تا مشکلات صنایع و مسائل مختلف اجتماعی را که می‌توان به کمک ریاضی حل کرد، برطرف کنند. ریاضی این توانایی را دارد که مسائل کشور را بتوان با آن حل کرد.

عضو هیئت مؤسس خانه ریاضیات اصفهان با اشاره به گذشته‌ درخشان ایران در ریاضی گفت: من و دوستانم مسابقات ریاضی را در ایران راه انداختیم که باعث شد افرادی مانند مرحوم “مریم میرزاخانی” و دیگران معرفی شوند. ما امسال در کنگره بین‌المللی ریاضی سخنران مدعو از داخل ایران داشتیم، یعنی افرادی را شناساییکردیم که خوشبختانه به آن‌ها رسیدگی شد؛ رفتند خارج از کشور تحصیل کردند و الان برگشته‌اند البته بعضی‌ها هم برنگشته‌اند؛ اما همه‌ آن‌ها به نام ایران ریاضی را پیش بردند. ما یک زمانی “خیام‌”ها و “ابوعلی سینا”ها را در ریاضی کشورمان داشتیم، الان هم داریم و این توان وجود دارد؛ به شرط این که وضعیت آموزشی کشورمان اصلاح شود.

وی یکی از دستاوردهای آموزش ریاضی در ایران را پایه‌گذاری خانه‌های ریاضیات معرفی کرد و درباره این مراکز و اهمیت کارگروهی در آن‌ها گفت: تاسیس این خانه‌ها از اصفهان شروع شد. ما در این خانه‌های ریاضیات توانستیم فضایی را ایجاد کنیم که دانش‌آموزان دبستان به جای روبه‌رو شدن با ترس از ریاضی با ابزارهای ریاضی و بازی‌های ریاضی آشنا شوند. ما در خانه ریاضیات در سطح دانشگاهی دانشجوهایمان را آموزش می‌دهیم که کارهای گروهی و کارهای بین رشته‌ای انجام دهند. الان در هیچ جایی نمی‌توان بدون کارگروهی پروژه‌ای را پیش برد؛ یک فرد نمی‌تواند در اتاق را ببندد و مشغول انجام تحقیقات شود. نیاز است که از متخصصان مختلف استفاده شود تا یک پروژه‌ به سرانجام برسد. دیگر زمان آن گذشته که یک نفر در اتاق را ببندد و درباره نظریه جبر یا آنالیز تحقیق کند. الان باید انجام کارهای بین رشته‌ای و گروهی متداول شود. ما در خانه‌های ریاضیات علاوه بر تمام مشکلاتی که برای نگهداری از خانه‌ها داشتیم، تلاشمان را انجام داده‌ایم.

به گفته‌ دکتر رجالی که یکی از بنیانگذاران مسابقات ریاضی در ایران است، این مسابقات در دهه 60 و زمانی که ایران با«افت ریاضی» روبه‌رو بود، پایه‌گذاری شد و تلاش شده تا افراد به ریاضی جذب شوند.

وی یکی از دستاوردهای این مسابقات را معرفی مریم‌میرزاخانی به جامعه ریاضی کشور عنوان کرد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که «من نگرانم که مانند الان می‌گویند چرا قبل از این که کشور دچار مشکلات اقتصادی شود، اقتصاددانان اقدامی نکردند در آینده بگویند که چرا قبل از این‌که ریاضی در ایران دچار بحران شود، ریاضیدانان اقدامی نکردند؟!» گفت: چهل سال است که کار من گفتن مسائل و مشکلات ریاضی بوده و من نگرانم که بعدا بگویند که چرا ریاضیدانان کاری نکردند، درصورتی که ما مسابقات ریاضی را پایه‌گذاری کردیم؛ الان آموزش ریاضی نیاز به معلمان عاشق دارد، اما با وضع فعلی آموزش‌وپرورش و بی‌توجهی به معلمان نمی‌توان آموزش خوب ریاضی را تضمین کرد.

توان ‌پیشرفت جوانان ما وجود دارد اما …

رجالی درباره وضعیت فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی با کارشناسی ارشد ریاضی گفت: این فارغ‌التحصیلان مجموعه‌ای از افرادی هستند که هیچ توانایی ندارند و فقط آماده شده‌اند تا در مقاطع بالاتر ادامه تحصیل دهند. این درحالی است که موفقیت امثال مرحوم “مریم میرزاخانی” و جوانانی که از خانه‌های ریاضیات به کشورهای خارجی رفتند، نشان می‌دهد که توان پیشرفت جوانان ما وجود دارد.

وی درباره مراودات علمی بین‌المللی دانشگاه‌ها در حوزه ریاضیات با اشاره به اینکه بیشتر ارتباطات، فردی است و قراردادهای بین وزارت علوم و دانشگاه‌های خارجی اغلب «صوری» است، گفت: تمام دانشگاه‌های دنیا با هم ارتباط دارند، اساتید می‌توانند بروند بیایند، الان مخصوصا با وجود اینترنت خیلی این امکان وجود دارد که بتوانند درگیر شوند؛ اما عملا بخشنامه‌های وزارت علوم به دانشجویان و استادان اجازه نمی‌دهد که خودشان درگیر شوند. اگر استادی بخواهد با یک دانشجو کار کند یا گروهی بین استادان ایرانی و خارجی کار کنند، متاسفانه با هزار مشکل روبه‌رو خواهند شد.

رجالی ادامه داد: مراوده یک طرفه معنا پیدا نمی‌کند، ما باید این امکان برایمان فراهم شود که یک نفر که دانشیار یا استاد دانشگاه یکی از دانشگاه‌های خارجی است، به عنوان استاد یا دانشیار در دانشگاه‌های ایران استخدام شود درصورتی که این قانون وجود ندارد و برای این که یک استاد را جذب کنیم، باید از مکانیزم وزارت علوم فرم‌های جذب را پر کند، گزینش شود و سپس وارد دانشگاه شود. وقتی هم که وارد دانشگاه شد به او «استادیار صفر کیلومتر» می‌گویند. پس ما مراوده از خارج نداریم.

این استاد دانشگاه درباره مشکلات دانشجویان برای گذراندن فرصت‌های مطالعاتی در خارج از کشور و استادان گفت: دانشجویان با هزار مشکل برای گذراندن فرصت مطالعاتی به خارج از کشور می‌روند. سال گذشته در روز جبر در خانه ریاضیات، میزگردی را درباره مشکلات خروج دانشجویان از ایران برای فرصت مطالعاتی برگزار کردیم. تمام مسائل در آن میزگرد تشریح شد و مباحث مطرح شده در آخرین شماره خبرنامه انجمن ریاضی ایران هم چاپ شده است. در حال حاضر دانشجوی ما به دلیل مسائل مالی و اجرایی نمی‌تواند به راحتی از دوره فرصت مطالعاتی‌اش در خارج از کشور استفاده کند و در محیط های علمی مباحث علمی را بیاموزد و این مباحث را به ایران منتقل کند؛ خیلی از دانشجویان به دلیل این که ویزاگرفتن مشکل شده از گذراندن فرصت مطالعاتی در خارج از کشور صرف‌نظر می‌کنند. ما در صورتی می‌توانیم مراودات بین‌المللی موفقیت آمیز داشته باشیم که هم از ایران افراد بروند و هم از دانشگاه‌های خارج از کشور ریاضیدانان و دانشجویان به ایران بیایند. الان بسیاری از استادان ایرانی که در دانشگاه‌های خارج از کشور هستند، تمایل دارند تمام یا مدتی از خدمت خود را در ایران بگذرانند؛ مثلا اگر فرصت مطالعاتی دارند فرصت مطالعاتی‌شان را در ایران بگذرانند، اما محملی وجود ندارد که ما از این مساله استفاده کنیم.

راهکار چیست؟

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان استقلال دانشگاه‌ها و حذف رشته‌های علوم‌پایه از دانشگاه‌های کوچک را راهکار برون‌رفت از وضعیت فعلی معرفی کرد و افزود: سازمان سنجش فقط باید سنجش کند. منظور ما این نیست که کنکور باید حذف شود؛ اصلا حذف کنکور مفهوم پیدا نمی‌کند. ما در سال 81 از طرف خانه ریاضی اصفهان و با همکاری تمام متخصصان کنکور جلساتی گذاشتیم، کمیته‌ای تشکیل شد و کمیته به یک جمع‌بندی رسید و آن جمع‌بندی را برای تصحیح نهایی برای همه فرستاد؛ بعد از تصحیح، طرح را به مجلس فرستادیم و مجلس در حال تصویب آن بود که متاسفانه کارتل کنکور اجازه نداد آن طرح پیاده شود و طرحی با عنوان “حذف کنکور” جایگزین آن شد که هنوز هم می‌دانیم قابل اجرا نیست.

وی در پایان درباره جزئیات طرح ارائه شده به مجلس در سال 81، گفت: “جداسازی سنجش از پذیرش و واگذاری پذیرش به دانشگاه‌ها؛ یعنی سنجش توسط سازمان سنجش انجام شود، ولی خود دانشگاه‌ها بر اساس نمرات دبیرستان و نمرات آزمون سنجش برای پذیرش دانشجو تصمیم‌گیری کنند”، “جداسازی دروس عمومی از تخصصی و درنظر گرفتن دروس عمومی به عنوان حداقل مورد نیاز برای ورود به دانشگاه‌ها؛ به این معنی که برای رتبه‌بندی دروس تخصصی درنظرگرفته شود، ولی دانش‌آموز ملزم به داشتن حداقل نمره‌ای برای دروس عمومی باشد”، “قابل‌تکرار بودن آزمون‌های سازمان سنجش؛ یعنی اگر دانش‌آموز در کنکورش موفق عمل نکرد، بتواند آزمون دیگری بدهد درواقع در یک سال چند کنکور برگزار شود که این باعث کاهش استرس میان داوطلبان می‌شود” و “آزمون‌های مدرسه‌ای استاندار شوند” از جمله جزئیات طرح ارائه‌شده به مجلس بود که در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس تصویب و به صحن علنی فرستاده شد؛ اما در صحن علنی به جای این طرح، طرح حذف کنکور مطرح و تصویب شد. همان زمان هم ما گفتیم که این طرح غیراجرایی است، اما آن را تصویب کردند و طرح ما را کنار گذاشتند.