شاید بزرگترین چالش معلمان در کلاس، واداشتن دانشآموزان به تفکر مستقل باشد. وقتی آنان صاحب چنین مهارتی شوند، می‌توانند بیشتر و عمیق‌تر یاد بگیرند. گذشته از آن می‌توانند مسائلی را که در زندگی واقعی با آنها روبرو می‌شوند، حل کنند و طرز فکر مناسب برای این کار را هم یاد بگیرند…..
بخش‌هایی از کتاب آموزش و ارزشیابی مهارت‌های زندگی فکر کردن، جنی ویلسون، کت مورداک مترجم : حسین دانش‌فر ( برای استفاده معلمان، دبیران و مدرسان مراکز تربیت معلم و برگزیده جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد)
این کتاب انواع تفکر (نقادانه، خلاق و تاملی) را معرفی می‌کند و به کمک تمرین‌های فراوان به معلم یاد می‌دهد که چگونه مهارت فکر کردن را در دانشآموزان خود پرورش بدهد، روش تفکر آنان را بشناسد و محیط کلاس را برای ایجاد پرورش این مهارت آماده کند
قسمت اول
گزیده‌ای از فصول اول، دوم و سوم کتاب…
اهمیت فکر کردن
تفکر اساس یادگیری است. تا کنون معلمان همواره به این نکته توجه داشته‌اند که دانش‌آموزانشان چه موقع، به چه چیز و چگونه فکر می‌کنند. امروزه معلمان بیشتری از خود می‌پرسند : چگونه می‌توانیم به دانشآموزان یاد بدهیم که مستقل، خلاق، چراجو و ژرف اندیش باشند؟ اگر بخواهیم دانشآموزان ما مبدل به فراگیران موفق و مادام العمری شوند که بتوانند با موفقیت مشکلات خود را در محیط مدرسه و خارج از آن حل کنند، باید مهارت‌های گوناگون اندیشیدن را یاد بگیرند.
در زمینه تفکر باید موارد زیر را در نظر گرفت :
-
تفکر، اساس یادگیری و یاددهی است.
-
دانشآموزان مانند هم فکر نمی‌کنند. یک برنامه آموزشی باید به این تفاوت‌ها توجه داشته باشد و خود را با آنها سازش بدهد.
-
تفکر روش و دقیق، تسهیل کننده یادگیری به ویژه توسط خود دانشآموزان است.
-
….
انواع تفکر
اقسام تفکر زیاد است و برای هدف‌های مختلف، روش‌های فکر کردن هم یکسان نیست. مثلا، اگر با منطقی فکر کردن بتوانیم مسئله‌ای را حل کنیم، شاید بهتر باشد که به سوی تفکر خلاق برویم. روش فرا شناخت هم در مواردی که تصمیم‌گیری در میان است، می‌تواند مفید باشد. در حالی که روش‌های تفکر نقادانه، خلاق و تا حدی تاملی معلومند و آموزش داده می‌شوند، در مورد فراشناخت- که شاید حساس‌ترین روش برای پیشرفت دانش‌آموز باشد- سوء تفاهم‌هایی وجود دارد و کمتر در کلاس درس کاربرد می‌یابد. فراشناخت شامل خود ارزشیابی فعال، تصمیم‌گیری فعال و در نظر داشتن هدف‌های فردی است. واداشتن دانشآموزان به فکر کردن و یادگرفتن از این راه، در آموزش و پرورش بسیار اهمیت دارد.
به عبارت روشن‌تر، فرا شناخت به معنای آنست که دانش‌آموز (یا معلم) می‌داند به چه می‌اندیشد، آنچه را که می‌اندیشد، ارزشیابی می‌کند و به تفکرات خود نظم می‌بخشد.
تفکر به روش تعاملی نیز در آموختن نقش مهمی دارد، اما مشابه با فراشناخت نیست. زمانی که در حیطه فراشناخت قرار داریم، تمرکز بر فکر خودمان است. در حالی که در حیطه تاملی، به چیزی غیر از تفکر خود متمرکزیم.
تفکر به روش تاملی، عمیق‌تر از فکر کردن درباره یک موضوع است و به هر نوع فکر هدف داری اشاره می‌کند که در آن، فراگیر فعالانه، به طور مداوم و با دقت ایده‌ها را به منظور رسیدن به درک عمیق‌تر، در نظر می‌گیرد. جان دیویی (1933) همواره به این نوع تفکر توجه داشته است.
تفکر کردن را می‌توان به روش‌های متفاوتی سازماندهی کرد :
-
تفکر تاملی و فراشناخت
-
تفکر خلاق
-
تفکر منظقی و نقادانه
پرسش‌های نمونه برای تامل :
آیا تا بحال از دانشآموزان خود پرسیده‌اید که :
-
درباره نوع تفکر و یادگیری خود و دنیای اطراف سوال بپرسند؟ (تاملی و فراشناخت)
-
درباره فرآیند یادگیری تصمیم بگیرند؟ (تاملی و فراشناخت)
-
راه حل‌های جایگزین شونده‌ای بیابند؟ (خلاقانه)
-
فرضیه‌ها را به چالش بگیرند؟(خلاقانه)
-
داده‌ها و اطلاعات را تحلیل کنند؟ (نقادانه)
-
درباره ایده‌ها قضاوت کنند، یا آنها را مورد ارزیابی قرار دهند؟ (نقادانه)
قسمت دوم
نقش معلم
معلم در بهبود بخشیدن به طر فکر دانشآموزان، مانند همه مهارت‌های دیگر نقش محوری دارد و معلمانی که با استفاده از روش‌های مختلف مهارت فکر کردن را در کلاس زنده نگه می‌دارند، اهمیت موارد زیر را می‌دانند :
-
بلند بلند فکر کنید
-
برای تفکر ارزش قائل شوید
-
روش فکر کردن را به روشنی در کلاس توجیه کنید
-
طوری از دانشآموزان بپرسید که توان فکر کردن آنان افزایش یابد
-
برای فکر کردن، برنامه‌ریزی و سازماندهی کنید
-
روش‌های فکر کردن را به دانشآموزان یاد بدهید
گزیده‌ای از فصول چهار کتاب …
سازماندهی کلاس درس
در این فصل راه‌هایی برای گسترش دادن و عمق بخشیدن به فکر معرفی شده‌اند. در این کلاس‌ها، محتوای درس مهم است و فعالیـ‌ها هدف دارند. به عبارت دیگر، دانشآموزان بایأ وادار به تفکر درباره موضوع باارزشی شوند. در سازماندهی برای پرورش نیروی تفکر، معلم باید سیاست‌هایی را در نظر بگیرد، از جمله :
-
پرسیدن
-
به چالش درآوردن
-
تشویق به ریسک پذیری
-
تشویق به سوال کردن و ایجاد بحث‌های تفکربرانگیز
مهارت تفکر باید موضوع مورد بحث همیشگی کلاس باشد. معلم‌ها باید درباره اقسام تفکری صحبت کنند که در کلاس‌ها مورد نیازند. در اینصورت دانشآموزان کاربرد زبان فکر کردن را در طراحی، بحث‌ها و تامل در کارهای خود یاد می‌گیرند. نقش معلم در بالا بردن بحث‌های کلاسی و سوال کردن درباره تفکر مهم است، اما دانش‌آموزانند که باید فکر کنند، بپرسند و جواب بدهند. درست پرسیدن، هسته اصلی تفکر کارآمد است. اما این کار زمانی تاثیرگذار است که معلم :
-
پرسش‌های چالش برانگیز طرح کند و هدف برایش کاملا روشن باشد.
-
بعد از پرسش و پاسخ، وقتی را برای فکر کردن اختصاص دهد.
-
….صفحات 21 و 22 کتاب
وقتی از همفکری با دیگران صحبت می‌کنیم، در واقع وارد بحث فلسفی شده‌ایم. با این اقدام، دانشآموزان بهتر می‌توانند به مدارج بالاتر تفکر برسند و درباره مسائل ذهنی و مجرد هم بیاندیشند. دانشآموزان را باید از طریق بحث، به ارزیابی ایده‌ها، باورها و ارزش‌ها واداشت. معلم هم در این میان، نقش تسهیل کننده‌ای را خواهد داشت که می‌تواند با طرح پرسش‌های خود، مسیر بحث را هدایت کند و مشوق عمق بخشیدن به تفکرات شود، اما خود او نیز در واقع یک عضو از کلاس است و نباید کنترل کننده بحث‌ها باشد.
ساختارهای بسیار خوبی وجود دارند که به کمک آنها می‌توان جامعه کاوشگر را توسعه داد(1995, Golding, 2002, cam). کیفیت بحث‌های فلسفی را می‌توان با طرح پرسش‌های سطح بالا و مبتنی بر دو خاصه اساسی، یعنی اعتماد و کاوش بهبود بخشید. در این زمینه، توافق‌نامه‌ها و ساختارهایی هم برای ایجاد تسهیل در بحث‌های فلسفی وجود دارد که روش سقراطی در پرسش کردن، یکی از آنهاست.
پرسش‌های سقراطی : از پرسش‌های زیر برای بحث کردن استفاده کنید.
-
پرسش‌های مرجع : روی منبعی متمرکز شوید که اطلاعات قابل بحث از آن گرفته شده است.
-
پرسش‌های حمایت کننده : اکنون، به اطلاعات اضافی فکر کنید که ممکن است به گفته‌های بحث انگیز یاری برساند.
-
پرسش‌های جدل برانگیز : به نقطه نظر افرادی توجه کنید که با مطلب مورد بحث موافق نیستند.
-
پرسش‌های نهایی : بعضی از فعالیت‌های اجتماعی حاصل از بحث (قبول یا رد موضوع) کدامند؟
