A ليمپياد چیست؟ چرا A ليمپياد؟ فاکتورهای موفقیت IQ وEQ آموزش در مدرسه‌های ما سیاست‌گذاری‌های جدید در مدارس مدرن نگاهی به آموزش‌های ریاضی در مقطع دبیرستان برگزاری A ليمپياد قوانین مسابقه اصلی

امروزه مدل‌سازی ریاضی به عنوان ابزاری قوی در رشته‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین منظور آموزش این شاخه از ریاضیات به دانش‌آموزان در دستور کار بسیاری از نظام‌های آموزشی قرار گرفته است. هرساله چندین مسابقه مدل‌سازی ریاضی در سراسر دنیا برای گروه‌های سنی مختلف برگزار می‌شود. یکی از این مسابقات Aليمپياد است که با هدف افزایش قدرت تفکر، یادگیری تکنیک‌های مدل‌سازی ریاضی، کارگروهی، تمرین نوشتن یافته‌های علمی و جمع‌بندی و ارائه مطالب در هلند و تعدادی دیگر از کشورها برگزار می‌شود. با عنایت به اهمیت زیاد فاکتور‌های موردنیاز در این آزمون و عدم توجه مستقیم به اکثر این عوامل در نظام آموزشی فعلی، خانه ریاضیات اصفهان بر آن شد که از سال 1386 همه ساله این آزمون را در تعداد محدودی از مدارس کشور برگزار نماید. در ادامه تلاش شده است تا ضمن معرفی مختصر این مسابقه، محتوای مناسبی برای دانش‌آموزان و معلمان علاقمند ارائه شود.

Aليمپياد چیست؟
«حل مسئله» و «مدل‌سازی ریاضی» در محتوای درسی بسیاری از کشورها آورده شده است. تمرین این مهارت‌ها معمولا به ندرت انجام می‌شود زیرا کتاب‌هایی با مثال‌های خوب از مسایل مناسب کم‌تر یافت می‌شوند و نیز معلمان برای تدریس این دروس مشکلات زیادی دارند. Aليمپياد تلاش می‌کند بستری برای پرورش و ارتقاء این مهارت‌ها ایجاد نماید.
دانش‌آموزان در این مسابقه برای حل یک مسئله زندگی واقعی تلاش می‌کنند و در حقیقت مساله به کمک تکنیک‌های مختلف و فرضیات خود دانش‌آموزان حل میشود. دانش‌آموزان بایستی صورت دقیق مسئله را تعبیر کنند، استراتژی مناسبی برای حل بیابند، نتایج به دست آورده را تحلیل کنند و نتایج نهایی را ارائه کنند. نتیجه نهایی این مسابقه نیز گزارشی نوشته شده است که بایستی به روشنی فرضیات، تحلیل‌ها و جمع‌بندی دانش‌آموزان را نشان دهد.
این مسابقه در دو مرحله برگزار می‌شود. در مرحله مقدماتی دانش‌آموزان به صورت‌ تیم‌های ۳ یا ۴ نفره در یک روز مسابقه می‌دهند. مسابقه از ساعت ۹ صبح شروع شده و تا ۱۶ ادامه دارد. تقسیم کار، تحلیل داده‌های ورودی، استراتژی مناسب برای حل و جمع‌بندی یافته‌ها دارای اهمیت زیادی در این مسابقه است. برگه‌های تیم‌ها تصحیح شده تعدادی از برگه های برتر ترجمه شده و برای انتخاب شدن در دور نهایی به کمبته مرکزی در هلند ارسال می‌شود. مسایل دور نهایی نیز شبیه دور مقدماتی است اما مشکل‌تر و طولانی‌تر است. این مرحله از آزمون در هلند برگزار شده و دانش‌آموزان از ساعت ۱۱ روز جمعه تا ساعت ۱۳ روز شنبه ادامه دارد. بخشی از نمره تیم‌ها در این بخش مربوط به ارائه شفاهی آن‌ها است.
دانش‌آموزان شرکت‌کننده ۱۵ تا ۱۷ سال سن دارند.

چرا Aليمپياد؟
علت انتخاب آزمون Aليمپياد به صورت کامل طی مقاله‌ای با عنوان «افراد موفق در دنیای مدرن و سیستم‌های آموزشی» قابل دسترسی است. در ادامه به خلاصه‌ای از مطالب این مقاله اشاره می‌شود :

مقدمه :
تغییرات و تحولات سریع در عوامل زیست محیطی و همچنین رشد برق‌آسای فن‌آوری‌های نوین نظیر فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه شئونات زندگی آحاد بشر اثرگذاربوده است. این تحولات در کنار پدیده‌هایی هم‌چون جهانی شدن، باعث گردیده که افرادی که به واسطه قابلیت‌ها و مهارت‌هایشان در سال‌های قبل انسان‌های موفقی بوده‌اند، با همان مهارت‌ها و استعدادها لزوماً در جهان پیش‌رو افراد موفقی نباشند. جوامع دنیای نوین برای رشد و تعالی خود نیازمند افرادی با مهارت‌های متفاوتی هستند. آقای فرد دیوید به نقل از پروفسور هندرسون در کتاب «مدیریت استراتژیک» خود می‌گوید:
((سرعت سرسام‌آور تغییرات در جهان باعث شده است دنیایی بسیار پیچیده شکل یابد که روش‌های متداول و سنتی در اداره سازمان‌ها (و به تبع آن جوامع) نمی‌تواند آن‌ها را رشد دهد و حتی بقاء آن‌ها را تضمین کند. آن‌ها برای موفقیت در فعالیت‌هایشان احتیاج به افرادی پویا، خلاق، تحلیل‌گر و مجهز به فناوری اطلاعات و نحوه استفاده از آن دارند.))

فاکتورهای موفقیت IQ وEQ
IQ یا ضریب هوشی، عددی است که میزان اندازه‌گیری قدرت ادراک و استدلال منطقی از روی دانش قبلی و توان فراگیری افراد را مشخص می‌کند. EQ یا ضریب هوش احساسی، میزان توانایی ترکیب احساسات در استفاده از معلومات را اندازه‌گیری می‌کند. هوش احساسی خصوصیاتی از قبیل درک شهودی، خلاقیت، تغییرپذیری و انعطاف، روابط عمومی، شخصیت و اعتبار… است. تقریبا می‌توان گفت IQ تماما ذاتی است اما در مورد EQ دقیقا وارونه است؛ یعنی بیش‌تر اکتسابی است و با آموزش مناسب، EQ رشد می‌کند. جالب است بدانید 20 درصد از فاکتورهای موفقیت افراد وابسته به IQ و 80 درصد آن‌ها وابسته به EQ است. پس 80 درصد عامل موفقیت افراد یک جامعه اکتسابی است و با آموزش‌های صحیح محقق می‌شود. وضعیت ما در خصوص EQ که در رابطه مستقیم با آموزش است چگونه است؟

فاکتورهای موفقیت در دنیای نوین – یونسکو :
در یکی از سخنرانی‌های کنفرانس 17-امین مطالعه کمیسیون بین‌المللی آموزش ریاضی (ICMI) نماینده یونسکو سندی از خصوصیات افراد موفق در جهان پیش رو ارایه نمود. خلاصه‌ای از این خصوصیات به شرح زیر است:

• مثبت فکر کردن
• روحیه مسوولیت‌پذیری و تلاش‌گری
• ارتباط نیکو با دیگران و مهارت‌های کار تیمی
• روحیه مطالعه
• تفکر پویا و تحلیل‌گر
• خلاقیت
• تغییرپذیری و انعطاف‌پذیری
• اعتماد به نفس در رویارویی با مسایل جدید
• مدیریت زمان و فعالیت‌ها
• تهیه مستندات

آموزش در مدرسه‌های ما
همان‌گونه که مشاهده شد، اکثریت قریب به اتفاق فاکتورهای موفقیت ذکر شده در رابطه با EQی افراد بوده و با آموزش صحیح قابل رشد است. با کمی تعمق و بررسی تک‌تک فاکتورهای موفقیت که ذکر شد می‌توان این تحلیل را داشت که شرایط و شیوه‌های آموزشی در کشور، کدام‌یک از این فاکتورها را و به چه میزان رشد می‌دهد.
آموزش‌های کلیشه‌ای که در آن محتوا و زمان‌بندی اجرا کاملا از قبل مشخص است باعث می‌شود فاکتورهای مطالعه پویا و فعال، مدیریت زمان و فعالیت‌ها، ذهن تحلیل‌گر، خلاقیت و اعتماد به نفس در رویارویی با مسایل جدید کم‌تر رشد یابد. فراگیری و فعالیت‌های انفرادی و مسابقه‌ای -مثل کنکور- باعث عدم رشد در مهارت‌های کار گروهی و روحیه به هم کمک کردن و انسان‌دوستانه می‌شود. شرایط جدید فرزندسالاری بچه‌ها در خانواده‌هایشان نیز به این امر دامن می‌زند.

سیاست‌گذاری‌های جدید در مدارس مدرن
به صورت خلاصه این استراتژی‌ها به شکل زیر تعریف شده‌اند :
Self Accessed : بدین معنا که هر دانش‌آموز همراه با گروهش برای موضوع درس خود منابع مختلفی از قبیل کتاب‌ها، مجلات، CDها، اینترنت و غیره در اختیار دارد و به اختیار خودشان این منابع را انتخاب می‌کنند.
Self Pace : بدین معنا که دانش آموز مطالب درسی را هم‌نوا و هم‌گام با سرعت پیشرفت خودش فرا می‌گیرد و کم‌تر درگیر محیط‌های رقابتی که دانش‌آموزی عقب‌تر از دانش‌آموز دیگری قرار می‌گیرد می‌شود و درگیر مواد درسی و آموزشی که خارج از توان و استعدادش است نمی‌شود.
Self Directed : دانش آموزان مجاز هستند در گروهشان در مباحثی که بیش‌تر علاقه‌مند هستند بیش‌تر درگیر شوند و آن‌جایی که علاقه کم‌تری دارند، کم‌تر عمیق شوند و از درگیر شدن دانش‌آموز در یک سیستم منجمد و کلیشه‌ای یکسان حذر می‌شود.
چنین سیستمی به شرط برنامه‌ریزی و اجرای موفق، مهارت‌های مطالعه موثر و پویا، مدیریت بر زمان و فعالیت و روحیه همکاری و کار تیمی را رشد می‌دهد، ضمن این‌که امکان رشد دانش‌آموزان با قابلیت‌ها و استعدادهای متفاوت در شاخه‌های مختلف را می‌دهد و آن‌ها را کشف می‌کند.

نگاهی به آموزش‌های ریاضی در مقطع دبیرستان
پیترتیلور رییس بنیاد ریاضیات استرالیاست که مدت ۱۵ سال متصدی برگزاری المپیادهای ریاضی در جهان بوده است. ایشان در خصوص آموزش‌های ریاضی در مقطع دبیرستان می‌گوید:
“…Often we overlook the fact what we are teaching students is ‘how to think’ … It is time to address this issue various aspects of enriching mathematics education to graduate students who are well equipped to encounter real issues.”
«گاهی اوقات ما (برنامه‌ریزان و مجریان آموزش) فراموش می‌کنیم که هدف از آموزش‌ها (ی مفهومی شبیه ریاضی) در مدرسه افزایش مهارت ((چگونه فکر کردن)) است. ما باید برای تقویت سیستم آموزش ریاضی، رویکردهای مختلفی را اعمال کنیم تا بتوانیم افرادی را از این مقطع فارغ‌التحصیل کنیم که توانایی کافی برای رویارویی با مسایل واقعی زندگی را داشته باشند.»

کسی که مهارت فکر کردن و ذهن تحلیل‌گر نداشته باشد توان رویارویی با مسایل زندگی را، نه شخصی و نه اجتماعی، ندارد. پروفسور تیلور معتقد است مباحثی از ریاضیات که ذهن دانش آموز را به چالش وامی دارد، نظیر فرآیندهای پایان‌پذیر و پایان‌ناپذیر، تغییرناپذیری، زوجیت، رنگ‌آمیزی…. باید در سیستم درسی لحاظ شود و بعضا جایگزین مباحث محض و مجرد شود. درگیر شدن با حل مسایلی نظیر آزمون‌های ترنمنت شهرها و المپیاد(نه Aلمپیاد) است.

ویژگی‌های Aليمپياد
این آزمون در بیش از ۹۰ مدرسه در هلند و حدود ۱۷ کشور در دنیا با محوریت موسسه فرودنتال، زیرمجموعه دانشگاه اترخت هلند در حال برگزاری است و در پی پیمان همکاری این موسسه با خانه ریاضیات اصفهان، این آزمون از سال ۱۳۸۶ در مدارس ایران نیز برگزار می‌گردد. این آزمون ویژگی‌های خاصی دارد که ابتدا به تعدادی از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم :

•  آزمون به صورت گروهی انجام می‌شود.
•  تیپ سوالات، عموما مسایل واقعی از هر جایی نظیر سازمان‌ها، شرکت‌ها، مراکز پژوهشی و یا مشکلات عمومی یک جامعه است و معمولا این سوال واقعا در جایی مطرح شده است.
•  عموما برای ارایه حل برای مساله، یک مدل ریاضی ارایه می‌شود و با یک ایده خاص روی آن بحث می‌شود.
•  ایده‌های ارایه شده می‌توانند بسیار متنوع باشند و ممکن است هر کدام مشکلاتی داشته باشند و هیچ‌کدام مساله را ۱۰۰ درصد حل نکنند.
•  عموما صورت مساله‌ها طولانی هستند و فرض‌های زیادی دارند و ممکن است یک حل برای یک مساله، از همه فرض‌ها استفاده نکند.
•  حل مساله‌ها نیز کوتاه نیست و عموما بحث‌های تحلیلی نیاز دارد که از این باب، مهارت نوشتن -چه از نظر مهارت چیدمان مطالب و چه از نظر نحوه استدلال- بسیار اهمیت داده می‌شود.
•  بعضی از مسایل صرفا مهارت خواندن موثر فرض‌های مساله و سپس هم‌گردانی، استنتاج و تحلیل آن‌ها و ارایه یک خروجی تحلیل شده را خواسته است.

بگذارید تحلیلی از خصوصیات این آزمون و مقایسه آن با آزمون‌های قدیمی‌تر شبیه المپیاد یا تورنمنت شهرها و بررسی خصوصیات آن‌ها با فاکتورهای موفقیت افراد در دنیای نوین که قبلا ذکر شد، داشته باشیم.

1.  در آزمون‌هایی شبیه المپیاد بعضا به سوالاتی برمی‌خوریم که در دنیای واقعی اتفاق آن غیرممکن است که گاهی انگیزه فکر کردن را از دانش آموز سلب می‌کند.
2. به این لحاظ که در آزمون الیمپیاد ماهیت سوالات، مسایلی واقعی است؛ بچه‌ها از برخورد با آن‌ها لذت بیش‌تری می‌برند و برای مبارزه برای حل آن‌ها رغبت بیش‌تری دارند.
3.  این موضوع که ماهیت سوالات در این آزمون مسایلی واقعی است، باعث می‌شود افرادی که با آن درگیر می‌شوند، نسبت به دنیای واقعی و مسایلی که در جای جای جامعه خود می‌بینند بی‌تفاوت نبوده و هر آشفتگی در هر مکانی را با نگرش یک مساله که می‌توان برای بهبودش ایده داد نگاه کنند و ذهن تحلیل‌گر و خلاق آن‌ها به صورت دایمی فعال شود.
4.  متن سوال‌ها طولانی است و دانش‌آموزان هر گروه، باید این متون را در یک مدت زمان معقول به صورت موثر بخوانند و مهارت «با هم و موثرخواندن» آن‌ها رشد می‌کند. ضمنا در این آزمون باید بتوانند با هم‌گردانی، استنتاج و تحلیل این حجم از داده‌های مساله، بتوانند برای مساله ایده‌های مناسب ارایه دهند که از این دیدگاه نیز ذهن پویا، تحلیل‌گر و خلاق آن‌ها رشد می‌کند.
5.  به لحاظ تنوع وسیع در ماهیت سوالات و ارایه ایده‌های با دامنه بسیار گسترده‌تر و پویا‌تر برای حل مسایل این آزمون نسبت به آزمون‌های المپیاد، غیر کلیشه‌ای بودن سوالات این آزمون را پررنگ‌تر نموده و ذهن همه جانبه‌نگر و چندوجهی و نهایتا پویا و خلاق دانش‌آموزان را به میزان بیش‌تری رشد می‌دهد.
6.  هر کس می‌تواند ایده‌ای داشته باشد که در گروهش بتواند از آن دفاع کند و در صورت نقد، ایده‌اش از طرف هم‌گروهی‌هایش آن‌ را بهبود بخشد که به این ترتیب مهارت‌های کار گروهی از قبیل نحوه ارتباط با دیگران و احترام به آن‌ها، شیوه مباحثه و استدلال، شیوه‌های تحلیل، نقد و پیشنهاد، رعایت انصاف… در آن‌ها رشد می‌کند.
7.  این موضوع که این آزمون اهمیت خاصی به نحوه نوشتن و شیوه‌های مستندسازی داده است، در رشد مهارت در مکتوب نمودن و به تحریر درآوردن ساختمان ذهنی افراد کمک شایانی می‌کند.

بدین ترتیب خانه ریاضیات اصفهان معتقد است این آزمون با تقویت پارامترهای موثر در موفقیت دانش‌آموزان در دنیای مدرن، می‌تواند کمک بیش‌تری به ارتقاء سطح فهم و تحلیل دانش‌آموزان داشته باشد.

قوانین مسابقه اصلی
سوالات دور مقدماتی توسط کمیته مرکزی در هلند طراحی شده و برای کشورهای مختلف فرستاده می‌شود. تیم‌ها به صورت گروه‌های سه یا چهار نفری از دانش‌آموزان سالهای انتهایی دبیرستان بوده و بایستی در مدت محدود مشخص شده، گزارش خود را که حاوی ارائه راه‌حل آن‌ها است تحویل دهند. در هلند هر مدرسه می‌تواند با یک یا چند تیم در مسابقه شرکت نماید و یک معلم از آن مدرسه بایستی مسئول برگزاری دور مقدماتی در آن مدرسه و انتخاب کاندیداهای برتر شود. در کشورهای دیگر، یک نفر نماینده برگزاری مسابقه در آن کشور می‌شود. دور مقدماتی در جمعه‌ای در ماه نوامبر برگزار می‌شود. مدت امتحان از ۸ تا ۱۵ بوده و استفاده از کتاب، رایانه یا ماشین حساب در مدت نوشتن گزارش آزاد است.
تصمیم‌گیری در مورد تیم نهایی اعزام‌شونده به مرحله بعدی بر عهده نماینده برگزاری در آن کشور است.
برای دور نهایی ۱ یا دو تیم از هر کشور -به جز هلند- انتخاب می‌شوند و همه هزینه‌ها بر عهده کشور شرکت‌کننده است.
در دور نهایی نیز همه تیم‌ها بر روی مسئله مشترک، اما به زبان بومی خود کار خواهند کرد.
در دور نهایی نیز ترکیب تیم‌ها باید همان ترکیب دور مقدماتی باشد و موقع امتحان در ماه مارس بوده و مدت امتحان از ۱۱ جمعه‌ تا ۱۴ شنبه خواهد بود. نتایج کشورهایی با زبان‌هایی غیر از انگلیسی یا هلندی باید به سرعت ترجمه شوند.
اهدای جوایز دورنهایی در انتهای آوریل خواهد بود.
در مورد مسایلی که ذکر نشده است، کمیته برگزاری در هر کشور حق تصمیم‌گیری را برای خود محفوظ می‌داند.
توجه : قوانین فوق مربوط به مسابقه اصلی بوده و خانه ریاضیات اصفهان –ضمن تلاش برای رعایت همه آن‌ها- حق تغییر در آن‌ها را برای خود محفوظ می‌داند.

در مرحله مقدماتی سوالات توسط کمیته مرکزی در هلند طراحی شده و برای نماینده ایران (مدیر برگزاری مسابقه که از طرف خانه ریاضیات اصفهان معرفی می‌شود) فرستاده می‌شود. تیم اجرایی در ایران به سرپرستی خانه ریاضیات اصفهان مسوولیتهای زیر را خواهد داشت:

•  دریافت و ترجمه سوال مرحله اول و مدیریت برگزاری مسابقه همزمان با کشورهای دیگر در دنیا
•  مدیریت تصحیح اوراق و انتخاب یک یا دو تیم برتر در صورت به حد نصاب رسیدن امتیاز آنها
•  اعزام تیم یا تیم‌های انتخاب شده به هلند برای شرکت در مرحله نهایی، ترجمه سوال مرحله نهایی مسابقه و ترجمه برگه های جواب آنها و ارایه به کمیته برگزار کننده در هلند

معمولا برای مرحله نهایی در صورت به حد نصاب رسیدن امتیازها، یک یا دو تیم برتر از کشور جهت اعزام و شرکت در مرحله نهایی مسابقه در هلند انتخاب می‌شوند و حداقل نیمی از هزینه‌های سفر برعهده خانواده دانش آموزان اعزامی خواهد بود.
ترکیب تیم یا تیمهای اعزامی لزوما باید همان ترکیب مرحله مقدماتی باشد.
تاریخ برگزاری مرحله نهایی این مسابقه در جمعه ای از ماه مارس بوده و زمان مسابقه از ساعت ۱۱ جمعه‌ تا ۱۴ شنبه خواهد بود. نتایج کشورهای با زبان‌هایی غیر از انگلیسی یا هلندی باید به سرعت ترجمه شوند. دانش آموزان در این مرحله ضمن درگیر شدن در یک مسابقه معتبر و مفید بین المللی، متناسب با امتیاز اخذ شده جوایز ارزشمندی از آن موسسه کسب خواهند نمود. اهدای جوایز مرحله نهایی در انتهای آوریل خواهد بود.